თამარ-ღელე
თამარის ხატის საბრძანისი ლაშარის გორის პირდაპირ არაგვის გაღმა მთაზეა აგებული, რომელსაც „ღელე“–ს უწოდებენ. „ღელე“ ნიშნავს გადასავალს.
ღელე ტყიანია, მას აღმოსავლეთით წაწადის ხევი ჩამოუდის. ამ ხევით ბილიკი ტყეში მიდის. თამარის ხატამდის დაახლოებით 7 კილომეტრია. ამ ბილიკს ტყის თავში კვირიას ხატია მოთავსებული თავის საზარე, საბერო–სალუდეთი და სხვა ნაგებობებით.
საზარე. ღელე
თამარის ხატის გამობრძანება. ღელე
თამარის ხატი მოთავსებულია ღელეს ქედზე. ადგილი გაშლილია და დავაკებული. ხატს საკმაოდ დიდი ადგილი უჭირავს. ხატის ნიში ყორის გალავნით არის შემოზღუდული. ხატის გალავანზე აწყვია ირმის რქები, ზანზალაკები და სხვა. გალავანშია თუნუქის გუმბათიანი ხატის საზარე, სასანთლე, საბერო, სალუდე, ხატის ბეღელი და 1910 წელს აშენებული თამარის სახელობის პატარა ეკლესია.
ხალხური თქმულებით, თამარის ეს ხატი პირველად გაბიდაურის თემის დედაკაცს სანათას აღმოუჩენია. სანამ თამარ მეფის ეს სალოცავი „თავს იჩენდა„ ღელის გორში გაბიდაურების თემს უცხოვრია და სანათას თამარის ხატი პირველად აქ ჩვენებია, სასანთლეც აუშენებია და თამარ მეფე ხევისბერულად უდიდებიაო. სანათას ღელეში მცხოვრები თემისთვის აქედან გადასახლება ურჩევია, მაგრამ ხალხს მშვილდ –ისრებით თავიანთი თავი ამოუხოციაო.
ზოგი მათგანი გადარჩენილა, მაგრამ მაინც არ გადასახლებულა, სანამ ხატი რაიმე სასწაულს არ გვაჩვენებსო. სასწაულიც მომხდარა. უეცრად კალოს პურს თავისთავად ცეცხლი გასჩენია, ფიწლის ტოტებსა და ხარის რქებზე ცეცხლი ხალხს კელაპტარივით სჩვენებია. ამის შემდეგ მოსახლეობა აყრილა და ხოშარაში გადასულაო.
თამარის ხატი ფშავში ძლიერ სალოცავად ითვლება. მას განსაკუთრებით ქალები ლოცულობენ და იქ დედოფალს უწოდებენ, რომელსაც წამლის სახსრად ერთ ცხვარზე ზედმეტს სწირავენ. ზოგჯერ ხატს ციკანსაც უკლავენ, თამარს თავის მწევრებისათვის მოუნდებაო. თამარის ხატი წინათ მდიდარ სალოცავად ითვლებოდა. მას თავისი მამულები და ზვრები ჰქონია, რომლის ცხვარ–საქონელს ხატის კაცები და ქალები უვლიდნენ.
ხატის ქალები მხოლოდ თამარსა ჰყავდა, რომლებიც მის საქონელს უვლიდნენ და ქალწულად რჩებოდნენ. ხატში მათ თავისი ცალკე საჯარე ჰქონიათ და თამარის ხატობას ერთად დგებოდნენ. ხატის ქალებს ეხურათ თეთრი ხილაბანდები, წინ იკეთებდნენ თეთრ ფასტამალს, გულ–მკერდს იმკობნენ ვერცხლის ღილ–შინებით.
თამარის ხატს დიდძალი შემოწირულობაც შემოუდიოდა: ფული, საქონელი, სამკაულები და სხვა. ღელეობის პატარძლები თამარს ჯვარნაწერ ტანისამოსს წირავდნენ, ახალი ნეფეები კი ვერცხლის ქამარს მიართმევდნენ, რომ თამარს მიეცა წყალობა და დღეგრძელობა. კახეთიდან მხვეწარს მოჰქონდა აბრეშუმის ხიფები და ქსოვილები.
გაბიდოურის თემის ახალჯვარდაწერილ ქალს ღელეობას ს ა წ ა ღ მ ა რ თ ო საწირი უნდა მიეტანა და თამარისთვის მფარველობა ეთხოვა: „ თამარ მეფეო, გვიშველე, შენი კაბის კალთა დამაფარე“–ო. ზოგ მხვეწარს სამი თუ ოთხი საკლავიც მიჰყავდა და ღელეობას ზოგჯერ 300 ცხვარზე მეტი დაიკვლებოდა თურმე.
ღელეში თამარის ხატობა იწყება პეტრე–პავლობის მარხვის დასრულებიდან პირველივე სამშაბათ დღეს. ლაშარიდან ჩამოსულ მლოცავს აქ ხდება ფშავის–ხევიდან მოსული მხვეწარი და შუადღისას ხევისბერები იწყებენ საკლავ–საწირავის დამწყალობნებას. ხარის ნიშთან მისვლა მხოლოდ მამაკაცებს შეუძლიათ, ქალები კი მოშორებით დგებიან.
წინათ მეხატენი თავიანთ საჯარეში თურმე დგებოდნენ, რომლის მიჯნის გადალახვა არ შეიძლება, ვინც ამას დაარღვევდა მას ხატისთვის საკლავი უნდა დაეკლა, რომლის სისხლით ხევის ბერს მისი კარმიდამო უნდა გაენათლა. დედაკაცებს ერთი საჯარე ჰქონიათ, რადგანაც ქალები თემებად დაყოფილი არ ყოფილან მათ ეკრძალებოდათ მამაკაცის საჯარეში დადგომა.
ხევისბერი მხვეწარს ჩვეულებისამებრ ამწყალობებდა. ავადმყოფს „წამლის სახსრად“ ქადა–კვერები მოჰქონდა და ცხვარი მოჰყავდა, ზოგს კი „ხატის საკადრისი“ თეთრი მოსახვევი, რომლის ყურზე „წამლის სახსრად“ თეთრი ფული იყო გამოკრული. ვისაც შეთქმული ჰქონია: „რომ შენ კარზე მოვხვდები ყელწნელიანი, ფეხშიშველი, პირქვიანიო“, ისიც ასე ასრულებდა. ხევისბერი მხვეწარს ართმევდა საწირს და დაილოცებდა: „ გაუმარჯოს თამარ მეფეს, იყოს მფარველი თავის საყმოსი, თავის ქალ–ქალიშვილისა, დღეს თავის კარზე მდგომელი და მლოცავი კეთილად შამზღვნელი, შამწირველთ, მოსულთ დაახვედროს ტკბილი წყალობა, წასულებს გააყოლოს ბედი და კარგა მყოფობა“–ო. შემდეგ საკლავს შუბლი შეუტრუსეს და იქვე დაკლეს.
ბოლოს სუფრები იშლებოდა, ხევისბერები სუფრებზე სახელს შედებდა და ყველას შესანდობარს დალევდა.
ღვთისმშობელთა ჰყვავის წმინაი, თამარ დედოფალია;
უფლისგან ჰქონდა ბრძანება, შეარტყა მამის ხმალია;
მამის სანეფო აიღო, თითონ ბრძანდება ქალია,
ხმელეთ თავისად მაიგდო, იმდენიცა აქვ ძალია;
შუა ზღვას ჩადგა სამანი, სამანი რკინის სარია,
სატახტოდ, საბრძანებლადა თათონ ხმელს გორძე ბრძანია,
პირდაპირ უდგა გორზედა ლაღი ლაშრის– ჯვარია,
თავზე ხურავის გვირგვინი, წელზე არტყავის ხმალია,
გვერდს უდგა ნისლისგერაი, ტრეფივითა ჰქონ ხმალია,
ოქროს უნაგირ ზედ აგდა, ოქროსწყლის ლაგმის ტარია;
დალოცვილ შემზადებულა, არ იყოს მისვლის ხანია.
მომზადებულია ს.მაკალათიას "ფშავის" მიხედვით
 |
 |
 |
 |
 |